Archiwa tagu: Erich Fromm

ABSORBUJĄCA NUDA

Zamieszczono przez

Stan znudzenia jest prawdopodobnie znany większości ludzi. Czy zatem jest wpisany w ludzką naturę, czy może raczej wynika z czynników cywilizacyjnych? Erich Fromm mówił, że „nuda jest najstraszliwszą plagą naszych czasów”, jednak psychologowie zwracają uwagę, że zjawisko to jest dosyć złożone. Prawdą jest, że nuda może negatywnie wpływać na zdrowie. Może być również twórcza, a także wynikać z własnych, nierozwiązanych problemów. Często wyraża się w obojętności, utracie zainteresowania lub próbach znalezienia jakiegokolwiek sposobu na przerwanie doświadczania negatywnego stanu, jakim jest znudzenie. Czy należy unikać nudy, czy też dobrze jest się czasami ponudzić?

Negatywne oblicza nudy

Zjawisko nudy nie jest nowe. Już od dawna interesuje badaczy i psychologów. Nie jest jednorodnym zjawiskiem. Jego przyczyn można upatrywać zarówno w powtarzalności sytuacji i czynności, czyli monotonii życia, jak również w nadmiarze bodźców. Ten ostatni czynnik może wynikać z przestymulowania człowieka bodźcami we współczesnym świecie. W odpowiedzi na dużą ilość doznań czy informacji płynących ze świata zewnętrznego, człowiek obojętnieje na otaczającą go rzeczywistość. Proces rutynizacji nowości może dotyczyć również bardzo pozytywnych zmian i doznań, które przynoszą ludziom korzyści. Znudzenie, będąc wynikiem ciągłej pogoni za nowością, jaką oferuje otaczająca rzeczywistość, może odnosić się zarówno do rzeczy, osób jak i sytuacji. Może przyczyniać się do wzrostu częstości podejmowanych działań w celu dostarczenia sobie jeszcze większej ilości bodźców (czasami są to ryzykowne zachowania), albo wręcz przeciwnie – może skutkować chęcią ograniczenia podejmowanych wyzwań. Oba zachowania prowadzić mogą do znużenia, zniecierpliwienie czy obniżenia satysfakcji życiowej.

Ciekawe badania przeprowadzili naukowcy z University College London. Annie Britton i Martin Shipley  przeanalizowali kwestionariusze wypełnione w latach 1985-88 przez ponad 7500 londyńskich urzędników w wieku od 35 do 55 lat. Respondenci byli pytani, czy przez ostatni miesiąc czuli się znudzeni w swojej pracy. Naukowcom udało się ustalić, że do 2010 roku wielu z uczestników tych badań zmarło. Okazało się, że ci, którzy w kwestionariuszu zaznaczali znudzenie, byli 2,5 razy bardziej narażeni na problemy sercowe niż ci, którzy się nie nudzili. Wprawdzie po wprowadzeniu korekty statystycznej dotyczącej innych czynników ryzyka (takich jak np. poziom aktywności fizycznej), korelacja ta nie była już tak wysoka, niemniej – na tyle duża, aby przypuszczać, że istnieje związek pomiędzy nudą a problemami kariologicznymi. Być może ma to związek z wynikami badań przeprowadzonych z kolei na University of Waterloo. Wynikało z nich, że fizjologicznie nuda objawia się często tak samo jak stres, a więc wzmożonym biciem serca oraz wzrostem poziomu kortyzolu. Mogłoby więc mieć to przełożenie na kardiologiczne dolegliwości osób doświadczających nudy.

Korzyści z leniuchowania

Jak zostało to wspomniane wcześniej, nuda nie jest zjawiskiem jednorodnym. Spojrzenie na kwestię od strony pejoratywnej nie wyjaśnia całej złożoności problemu. Nuda bowiem może być ważnym impulsem do zmiany, do szukania nowych rozwiązań w życiu. Może więc stanowić ważny element na drodze rozwoju człowieka. Istnieje w psychologii zjawisko twórczej nudy lub nudy poszukiwawczej, a więc takiej, której rezultatem jest wygenerowanie nowych pomysłów lub podjęcie działań mających na celu przerwanie nieprzyjemnego stanu. W takim ujęciu nuda może korzystnie wpływać na jednostkę.

Również na poziomie strukturalnym zauważono korzyści wynikające z lenistwa. Naukowiec i dziennikarz Ulrich Schnabel w książce „Sztuka leniuchowania. O szczęściu nicnierobienia” przytacza słynne badania neurobiologa z Washington University w St. Louis, Marcusa Raichle’a, które dowiodły, że w czasie, kiedy człowiek odpoczywa, mózg pracuje bardzo intensywnie, w niektórych obszarach zwiększając nawet aktywność. Dzieje się tak zarówno, kiedy człowiek ucina sobie popołudniową drzemkę oraz podczas snu nocnego, jak również kiedy jego myśli gdzieś odpływają w ciągu dnia. Choć istnieje kilka hipotez tego zjawiska (porządkowanie nabytych informacji, jak również tworzenie nowych połączeń neuronalnych oraz reorganizowanie już istniejących), naukowcy ciągle stawiają nowe pytania dotyczące przeznaczenia tych procesów mózgowych. Faktem jest, że skoro umysł wydatkuje na to tak dużo energii, funkcje te muszą być życiowo istotne.

Gra pozorów

Na kwestię lenistwa można spojrzeć od jeszcze innej strony: może być to wyraz maskowania innych problemów. Małgorzata Smoczyńska, założycielka Akademii Kobiet Sukcesu oraz autorka wielu warsztatów rozwoju osobistego, mówi nawet, że „nie istnieje coś takiego, jak lenistwo – problemem jest albo zbyt niska motywacja, albo brak odwagi, albo źle określony cel”. Kiedy zredefiniuje się cel, okazuje się, że wzrasta poziom motywacji. Również lęki, powstrzymujące przed działaniem, mogą przyczyniać się wzrostu tendencji do lenistwa. Lęki te biorą się często ze zbyt ambitnego celu, który, rozbity na mniejsze odcinki, spowoduje zmniejszenie obaw, a tym samym wzrost gotowości i chęci do działania. Wszystkie wymienione czynniki, zwłaszcza kiedy są nieuświadomione, mogą skutecznie wpływać na reagowanie nudą na sytuacje, z którymi ciężko sobie poradzić.

Pomimo, że zjawisko nudy nie doczekało się jeszcze jednoznacznej i spójnej definicji naukowej, jest znane od bardzo dawna. Oczywiście czynniki cywilizacyjne mogą wpływać na nudę, sprawiając, że staje się ona bardziej męcząca. Żyjąc w świecie ciągłej stymulacji bodźcami, ludzie często przyzwyczajają się do stanu nieustannej ekscytacji i pobudzenia. Wtedy trudniej radzą sobie z momentami przestoju w życiu codziennym, które to momenty odbierają jako bardzo niekomfortowe. Warto jednak czasami pozwolić sobie na nudę. Bywa ona niekiedy bardzo twórcza i podsuwa umysłowi ciekawe rozwiązania problemów.

Autor: Igor Rotberg

 

Dla zainteresowanych:

Britton, A, Shipley, MJ. (2010). Bored to death?, Int J Epidemiology, nr 39 (2), s. 370-371. Dostępny w internecie tutaj
Schnabel, U. (2014). Sztuka leniuchowania. O szczęściu nicnierobienia, tłum. Grotowicz V., Warszawa: Muza SA
Shellenbarger, S. (2013). A Smart Answer to the Season of ‚I’m Bored’, The Wall Street Journal [online]. Dostępny w internecie tutaj
Smoczyńska, M. (2013). Dość odwlekania!, Magazyn Coaching [online]. Dostępne w internecie tutaj

Artykuł dostępny jest również na stronie Polskiego Portalu Psychologii Społecznej

OSZOŁOMIENI MOŻLIWOŚCIAMI

Zamieszczono przez

„Osiołkowi w żłoby dano…” – tymi słowy zaczyna się wiersz Aleksandra Fredry, opisujący trudny wybór pomiędzy dwoma opcjami. Obie są kuszące. Podczas gdy tekst Fredry opowiada o zmaganiu się z podjęciem decyzji dotyczącej dość prostego wyboru, współczesny człowiek na co dzień musi zmagać się z wyborami pomiędzy wieloma opcjami. Stan niezdecydowania, presja czasu i kolejnych decyzji, które już należy podjąć, sprawiają, że mnogość wyborów zaczyna jawić się jako bardziej obciążająca, niż dająca poczucie swobody.

Wybór niełatwy

Człowiek podejmuje decyzje na każdym kroku: od decyzji dotyczących spraw prozaicznych i codziennych, po decyzje związane z karierą, zdrowiem czy przyszłymi inwestycjami. Współczesny przekaz społeczny mówi wprost: „wybór należy do ciebie”, a co za tym idzie: „wszystko zależy od ciebie”. Powstaje zatem w człowieku przekonanie, że całe jego życie zależy od trafności wyborów. Jeśli będzie podejmować słuszne decyzje, osiągnie wszystko, o czym marzy. Takie przekonanie, przy ciągłej konieczności wybierania pomiędzy różnorodnymi opcjami, nakłada olbrzymią odpowiedzialność, może budzić niepewność, a zamiast poczucia swobody, płynącej z możliwości wyboru, przynosić lęk przed stratą, ponieważ jeśli wybierze się jedną opcję, straci się cały wachlarz innych okazji. I zamiast działać, człowiek stoi w miejscu, obezwładniony lękiem przed podjęciem jakiejkolwiek decyzji. Psycholog Barry Schwartz, autor „Paradoksu wyboru”, mówi, że nawet jeśli uda się człowiekowi pokonać ów paraliż i podjąć decyzję, jest on mniej zadowolony z dokonanego wyboru, niż gdyby wybierał spośród mniejszej liczby alternatyw. Psycholog podaje kilka powodów, za sprawą których tak się dzieje. Po pierwsze mamy wątpliwości, czy nasz wybór na pewno jest dobry (nie jesteśmy w stanie sprawdzić absolutnie wszystkich możliwości). Po drugie, nawet jeśli nasza decyzja jest właściwa, dostrzegamy atrakcyjność innych wyborów (jest to tzw. „koszt alternatywny”). Po trzecie w związku z tym, że wybór dostępnych opcji jest tak przeogromny, rosną nasze oczekiwania, a tym samym coraz częściej narażamy się na rozczarowania, kiedy rzeczywistość nie jest w stanie sprostać naszym wymaganiom. I po czwarte, kiedy doświadczamy rozczarowania, ponieważ podjęty przez nas wybór jest niesatysfakcjonujący, zaczynamy obwiniać siebie za podjęcie złej decyzji.

Natura nie wyposażyła nas w umiejętności podejmowania decyzji w sytuacjach, gdy dostępnych jest tak dużo możliwych opcji. Pisał już o tym w swojej książce „Ucieczka od wolności” Erich Fromm. Filozof zwracał uwagę na unikanie brania odpowiedzialności za swoje wybory. Aktualnie presja jest większa, ponieważ w dobie nowych technologii oraz natłoku informacji, wymagane jest od nas nieustanne codzienne filtrowanie olbrzymiej ilości danych. Nie jesteśmy w stanie sprawdzić wszystkich opcji, jednocześnie czujemy, że być może nie wzięliśmy pod uwagę akurat tego wariantu, który okazałby się dla nas najlepszy. Oszołomieni liczbą możliwości, będąc pod presją konieczności podjęcia właściwych decyzji, często staramy się scedować dokonywanie wyborów na kogoś innego. Czasami pozwalamy specjaliście czy autorytetowi w danej dziedzinie lub po prostu naszemu znajomemu żeby zadecydował za nas. Z jednej strony spada z nas odpowiedzialność. Z drugiej strony jednak powstaje wątpliwość: czy słusznie zaufaliśmy akurat tej osobie, a nie innej? Nie mamy bowiem całkowitej pewności, czy osoba, której zawierzyliśmy, jest właściwa.

Wybór nieracjonalny

Mamy przeświadczenie, że w każdej sferze życia jesteśmy w stanie dokonywać racjonalnych wyborów. Przeceniamy jednak siebie w tym zakresie. Wpływy społeczne odciskają piętno na naszych decyzjach, a kultura często decyduje o tym, co nam się podoba, a czego nie lubimy. Pomimo, że cywilizacja zachodnia bardzo ceni takie wartości jak autonomia jednostki, indywidualizm i podmiotowość, działając w systemie społecznym i nie posiadając wystarczającej mocy obliczeniowej, dokonujemy wyborów poprzez używanie dostępnych algorytmów („jeśli dwóch moich znajomych radzi mi jechać na wczasy do Tunezji, to pojadę”, „jeśli w polecanym serwisie internetowym telefon został oceniony na 8 punktów w 10. stopniowej skali, to go kupię” itd.). Nie wszystkie algorytmy są przez nas uświadomione, jak i nie wszystkie są racjonalne.

Człowiek, będąc istotą społeczną, cały czas odnosi swoje działania do zachowań innych ludzi, ponieważ – jak mówi psycholog Bartłomiej Dobroczyński – „bez poczucia wspólnoty z innymi nie bardzo możemy egzystować”. Stąd też każdy z nas posiada jakiś krąg lub kręgi ludzi, które stanowią dla niego grupę odniesienia. Grupy te dzielą się na pozytywne (czyli takie, z którymi czujemy wspólnotę i z którymi podzielamy system wartość lub chcemy być tacy jak oni) oraz negatywne (czyli takie, z których poglądami się nie zgadzamy i od których chcemy się odróżnić). Dobroczyński zwraca uwagę, że posiadanie lub nieposiadanie pewnego przedmiotu czy przedmiotów, uczestniczenie lub nieuczestniczenie w pewnych zjawiskach powoduje możliwość wykluczenia z „naszej” grupy, co w kulturze społecznej jest rzeczą najgorszą. Dlatego też posiadanie chociażby odpowiednich dóbr materialnych (np. konkretnego telefonu, mieszkania w danej dzielnicy) czy wykonywanie odpowiedniej pracy jest dla nas niezbędne, aby cały czas przynależeć do określonej grupy. Z tego też powodu część decyzji podejmujemy nie z pobudek racjonalnych (np. dlatego, że jest to dobre dla naszego zdrowia), ale chociażby z lęku przez wykluczeniem społecznym.

Wybór nieidealny

Podczas dokonywania wyborów człowiekowi zawsze towarzyszy niepewność: jeśli wybiorę tę pracę, to czy moje życie będzie lepsze? Jeśli zdecyduję się na to mieszkanie, czy wpłynie to pozytywnie na mnie? A może jednak dokonam złego wyboru? W poczuciu odpowiedzialności za swoje decyzje przewidujemy pojawienie się własnych negatywnych emocji, jeśli wybór, którego dokonamy, przyniesie niechciane konsekwencje. Istnieje jednak tzw. „psychologiczny system odporności”, umożliwiający radzenie sobie z tymi emocjami. Psychologowie Daniel Gilbert oraz Timothy Wilson, którzy stworzyli ten termin, zauważyli, że w człowieku funkcjonuje mechanizm, odpowiedzialny za istotne redukowanie negatywnych konsekwencji emocjonalnych podjętych niewłaściwych decyzji. Mechanizm ten działa na ogół bez świadomości człowieka, w związku z czym ludzie, nie doceniając siły jego działania, błędnie prognozują swoje emocje i nastawienie, jakie pojawią się po dokonaniu wyboru. „Psychologiczny system odporności” sprawia jednak, że nawet jeśli podejmiemy decyzję, z której konsekwencji nie będziemy zadowoleni, zadziałają procesy znajdujące pozytywne aspekty owej decyzji i tym samym – redukujące negatywne emocje z nią związane.

Przy mnogości możliwości, jakie oferuje człowiekowi współczesna cywilizacja oraz przy ograniczonym czasie, a także nie dość skutecznych narzędziach umożliwiających przeanalizowanie wszystkich opcji, człowiek zmuszony jest do ignorowania części informacji, jak również do porzucania niektórych możliwości, jakie oferuje życie. Odejście od przekonania, że można zdobyć wszystko, o ile się mądrze wybiera, pomaga uporać się z faktem, że rozczarowanie jest wpisane w wybór, a każdej decyzji towarzyszy poczucie straty. Renata Salecl, filozofka i socjolożka, autorka „Tyranii wyboru”, zwraca uwagę na to, że „wybory, których dokonujemy, zależą od miejsca, w którym mieszkamy, ludzi, którymi się otaczamy”. Salecl podkreśla, że idealny wybór nie istnieje. „I że nieważne, jak dobrze się przygotujemy do podjęcia decyzji, zawsze może się wydarzyć niespodzianka, nie przewidzimy wszystkiego. I z tego właśnie powinniśmy się cieszyć – z tej niespodzianki, z tego, co los przyniesie” – dodaje Salecl.

Podejmowanie codziennie dziesiątek decyzji przy mnogości ofert nie jest procesem łatwym. Zawierzając tylko naszemu racjonalnemu osądowi rzeczywistości możemy bardzo się zdziwić, do jakiego stopnia podejmujemy irracjonalne decyzje. Dlatego, żeby zmniejszyć trochę presję związaną z wyborami w naszym życiu, warto mieć na uwadze fakt, że każda decyzja, jaką podejmujemy, niesie w sobie ryzyko i stratę, ale również możliwości i szanse.

Autor: Igor Rotberg

Dla zainteresowanych:

Carpenter, S. (2001) We don’t know our own strength, American Psychological Association [online]. Dostępny w Internecie tutaj
Dobroczyński, B. (2013) Niewolnicy konsumpcyjnego stylu życia, rozmowę przepr. Więcka A., Wysokie Obcasy [online]. Dostępny w Internecie tutaj
Gilbert, D.T., Blumberg, S.J.; Pinel, E.C., Wilson, T.D., Wheatley, T.P. (1998). Immune neglect: A source of durability bias in affective forecasting, Journal of Personality and Social Psychology 75 (3): 617–638
Fromm E (1993) Ucieczka od wolności, tłum. Ziemilski A., Ziemilska O., Warszawa: Czytelnik
Salecl, R. (2013), Tyrania wyboru, tłum. Szelewa B., Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej
Schwartz, B. (2013). Paradoks wyboru. Dlaczego więcej oznacza mniej, tłum. Walczyński M., Warszawa: PWN.

Artykuł dostępny jest również na stronie Polskiego Portalu Psychologii Społecznej

MIŁOŚĆ JEST WYZWANIEM

Zamieszczono przez

Ryzyko jest nieodłącznym elementem życia. Zarówno jeśli chodzi o realizacje naszych pasji, zamierzeń, bliższych i dalszych celów, jak i o związki, relacje. Podejmujemy ryzyko nie tylko przy próbach szukania partnera, ale również wtedy, kiedy otwieramy się na kogoś, kiedy się zakochujemy i wtedy, kiedy już jesteśmy w związku, przechodząc chociażby przez kryzysy. Ponieważ nie ma złotej recepty na harmonijne związki, decyzje, które podejmujemy zawsze obarczone są w jakiś stopniu niepewnością. Nawet pomimo nabierania z kolejnymi relacjami większego doświadczenia, każdy nowy związek to nowe wyzwania, nowe doświadczenia. Dzieje się tak nie tylko dlatego, że każda z osób, z którą się wiążemy, jest inna od poprzedniej, ale również dlatego, że my sami się zmieniamy. Zmieniają się nasze potrzeby, zapatrywania, poglądy, uczucia.

Poszukiwanie partnera

Już na bardzo początkowym etapie poszukiwań partnera, zanim jeszcze się zakochamy i zaczniemy budować związek, mogą pojawiać się wątpliwości, lęki, uczucia, które potrafią skutecznie ukrócić wysiłki idące w kierunku znalezienia odpowiedniej osoby.

Pojawia się tutaj lęk przed bliskością. Na ogół jest on na tyle nieuświadomiony, że osoba, która go doświadcza, racjonalizuje swoje działania (lub zaniechanie działań), tłumacząc się, że bycie singlem bardziej jej odpowiada, że jest adekwatne do jej stylu życia, że umożliwia realizowanie większej ilości celów życiowych itd. Jednym z powodów niepodejmowania prób zbudowania związku partnerskiego może być obawa przez odrzuceniem, u podstaw której mogą leżeć dwie przyczyny. Jedną z nich jest zakończenie wieloletniego związku. Przeżycia związane z tak dużą zmianą w życiu mogą być na tyle traumatyczne, że stanowią ogromną przeszkodę na drodze do znalezienia następnego życiowego partnera. Druga przyczyna może leżeć w tym, że osoba ma za sobą wiele krótkich związków zakończonych niepowodzeniami. Jeśli nie wyciąga na bieżąco konstruktywnych wniosków z tych doświadczeń, które mogłyby zaprocentować lepszą znajomością siebie, swoich potrzeb oraz mechanizmów rządzących życiem uczuciowym, grozi jej postrzeganie swojego życia jako pasma samych nieszczęść, istną życiową porażkę. Trudno wtedy podjąć ryzyko i dać sobie szansę na rozpoczęcie nowej relacji.

Zmiana ról społecznych, w których funkcjonujemy, zmiana dotychczasowego porządku w naszym życiu mogą również nieść ze sobą niepokój. Odejście od przyzwyczajeń – nawet jeśli skutkują one nieprzyjemnymi doświadczeniami (np. poczuciem samotności) – jest czasem dużo trudniejsze, niż nam się wydaje. Wymaga bowiem zmierzenia się z sytuacjami, które mogą być dla nas zupełnie nowe, leżące poza naszą strefą komfortu. Ciężko jest jednak poznać przyszłego partnera przy jednoczesnym zachowaniu status quo dotychczasowego życia. Pewien wysiłek, odwaga i chęć zmiany są tutaj nieodzowne. Co ciekawe, brak pewności siebie w obszarze uczuciowym nie musi równocześnie oznaczać bycia nieśmiałym w innych sferach życia. Może nam brakować po prostu pewnego treningu umiejętności społecznych i podczas, gdy na prezentacji w pracy zawodowej radzimy sobie wyśmienicie, kiedy przychodzi do kwestii związanych z poszukiwaniem partnera, odczuwamy niemiłe uczucie połączone z chęcią wycofania się, ucieczki.

U podstaw trudności w znalezieniu partnera może leżeć też lęk przed utratą własnego ja, obawa, że będąc w relacji z partnerem, musimy tłumić nasze potrzeby, ograniczać naszą osobowość, zaniechać realizacji naszych pasji. Niektóre osoby mają trudność w wyobrażeniu sobie takiego kompromisu w relacji partnerskiej, który będzie dla nich satysfakcjonujący. Łączą go bezpośrednio z poświęceniem się, z koniecznością wyrzeczenia się własnego ja, zaprzeczenia sobie. Oczywiście truizmem jest, że związek wymaga od partnerów kompromisów, a co za tym idzie zarówno odwagi, żeby móc przyjrzeć się sobie, jaki i otwartości na zmianę samego siebie. Jednak nie jest prawdą, że wraz z momentem wejścia w relację intymną dwoje partnerów stapia się w całość i od tej pory zaczynają funkcjonować jako jeden organizm. Nie chodzi o to, żeby posiadać zawsze to samo zdanie na każdy temat i w identyczny sposób doświadczać świata. Jednym z warunków zdrowego związku jest bowiem bycie świadomym przez partnerów różnicy zdań i swobodnym wyrażaniu różnych odczuć przy jednoczesnym poczuciu zaangażowania i bliskości.

Warto tutaj jeszcze nadmienić, że jeżeli lęk przed miłością i zaangażowaniem przybiera chorobliwą postać, można przypuszczać, że w grę wchodzi jakieś głębsze zaburzenie, które być może wymaga psychoterapii. Jedną z grup, które mogą tego doświadczać, stanowią osoby wychowywane w różnego typu rodzinach dysfunkcyjnych, jak chociażby w rodzinach z problemem alkoholowym (tzw. Dorosłe Dzieci Alkoholików). Osoby te doświadczały w dzieciństwie często ambiwalentnych uczuć ze strony ich najbliższych, brakowało w ich wychowaniu poczucia bezpieczeństwa i zaufania, które mogłyby dostawać ze strony dorosłych. W rodzinach dysfunkcyjnych nie rozwijała się intymność i wzajemne zrozumienie. U osób wychowanych w takich rodzinach powstaje więc często szereg mechanizmów uniemożliwiających im wejście w intymny związek oparty na zaufaniu. Jak pisze Janet G. Woititz, autorka książki „Lęk przed bliskością”, praca nad zmienieniem tych wzorców jest trudna i wymaga wiele wysiłku. Przekonuje jednak, że wysiłek zdecydowanie warty jest podjęcia.

Motyle w brzuchu

Zakochanie często jawi się nam jako przeżycie niezwykle pożądane, wspaniałe, jako coś, do czego się dąży, za czym się tęskni. Jednak, przyglądając się bliżej zakochaniu, trudno jednoznacznie określić ten stan jako wyłącznie dobry, szczęśliwy, łatwy i przyjemny. Oczywiście, doświadczając zakochania, człowiek przeżywa dużo ekscytacji, uniesienia, jednak jest to też stan, w którym doświadcza się lęku, niepewności, obniżonego nastroju. Wymienione emocje charakteryzują się zresztą dużą labilnością w tym okresie. W związku z tym ten etap życia uczuciowego może być bardzo męczący, ciężki, mocno angażujący. Niektórzy określają go nawet jako stan swoistej psychofizjologicznej psychozy, kiedy jedna myśl przesłania wszystkie inne. Wynikiem tego jest zanik krytycyzmu, problemy z koncentracją, kłopoty w wykonywaniu prac intelektualnych. Cele życiowe, które do tej pory były kierunkowskazem w życiu człowieka, oddalają się lub całkowicie znikają z pola widzenia. I, o ile doświadczanie uczuć uniesienia może być dla nas pociągające, o tyle przeżywanie wszystkich negatywnych, lękowych stanów może być czynnikiem, który sprawia, że wycofujemy się z dalszego angażowania się w relację lub wręcz unikamy kolejnego zakochania się.

Okazuję się również, że bliskość może niepokoić i przestraszać. Dlatego trudno jest czasami odsłonić się, pokazać siebie, podjąć ryzyko. Na tym etapie zaczyna się również rodzić zależność. Możemy więc bać się tego, że dając partnerowi dostęp do siebie, wystawiamy się na możliwość większego zranienia z jego strony. Dzielimy się z drugą osobą naszymi marzeniami, nadziejami, potrzebami. Bliskość taka może jednak sprawiać, że będzie powstawała w nas obawa, że ta druga osoba może nas dotknąć, wykorzystując naszą zależność. Zaryzykowanie i obdarzenie kredytem zaufania drugą osobę wymaga pewnej odwagi.

Na etapie zakochania zmagamy się również z zagrożeniem, jakie niesie dla nas rezygnacja z opanowania emocjonalnego. Jak mówi Michał Czernuszczyk, psycholog i psychoterapeuta, „zakochanie się jest nieodłącznie związane z utratą kontroli, z poddaniem się fascynacji, czemuś nieznanemu, nieprzewidywalnemu”. Brak poczucia panowania nad naszymi emocjami może być trudnym dla nas stanem. Kiedy się zakochujemy, zaczynamy budować wspólną przyszłość z drugim człowiekiem, budujemy również jakiś obraz nas samych wokół tej relacji. Nie jesteśmy jednak w stanie przewidzieć, jak potoczy się owa znajomość. Czy przekształci się z intymny związek? Czy po krótkim okresie intensywnego zauroczenia pozostaniemy tylko znajomymi? Czy może też dojdzie do burzliwego rozstania? Brak jednoznacznej prognozy co do dalszego rozwoju niedawno zawartej relacji może budzić w nas opór, lęk. Jest w nim zawarte bowiem ryzyko (rozczarowania, zranienia itd.). Niepewność ta może być jednak również pociągająca. Daje bowiem szansę i nadzieję na coś nowego, ciekawego w naszym życiu.

Ważne więc na etapie zakochania jest pozwolenie sobie na bycie niedoskonałym, poszanowanie własnej wrażliwości oraz odwaga do zmierzenia się z uczuciami i myślami, o które sami siebie nie podejrzewaliśmy. Akceptacja niepewności zdaje się być kluczowa dla budowania związków. W swoich badaniach, Brené Brown – wykładowczyni nauk społecznych na Uniwersytecie Houston, analizująca zdolność człowieka do współodczuwania i kochania – mówi, że jednym z ważniejszych czynników, które sprawiają, że człowiek posiada poczucie własnej wartości (co sprzyja budowaniu związków) jest gotowość do działania, podjęcia akcji właśnie wtedy, kiedy nie ma gwarancji na sukces. Opisuje to między innymi jako gotowość do podjęcia ryzyka, kiedy to wychodzimy z inicjatywą pierwszego spotkania z osobą, na której nam zależy, licząc się z możliwością odmowy. Kiedy jako pierwsi mówimy „kocham cię”, licząc się z tym, że możemy nie usłyszeć tego samego od drugiego człowieka. Opisuje to też jako gotowość do zainwestowania naszej energii, czasu, własnych emocji, marzeń w związek, który może, ale nie musi się udać.

Ryzykowne związki

Wydawać by się mogło, że po trudach szukania miłości, przebrnięciu przez skomplikowany etap zakochania należy się nam jakaś nagroda i że jest nią właśnie związek – miejsca wiecznej szczęśliwości. Takie postrzeganie związku wywodzi się jednak z mitu romantycznego („…i żyli długo i szczęśliwie”) i w większości prowadzi do nieporozumień, rozczarowań i bólu. Jacek Masłowski, filozof, psychoterapeuta i coach, sugeruje, że warto odmitologizować związek, jako miejsce, w którym jest jedynie miło. To jest miejsce, w którym również jest trudno. W związkach bowiem podejmujemy ryzyko, zmagamy się z niepewnością i trudnościami wynikającymi z samej natury relacji intymnych.

Warto również krytycznie przyjrzeć się mitowi dopasowania seksualnego. Oczywiście, prawdą jest, że część osób bardziej do siebie pasuje na początku relacji, jednak, jak mówi Marta Niedźwiecka, psychiatra i psychoterapeutka, „każda para na jakimś etapie swojej historii będzie spotykała się z mniejszym lub większym wyzwaniem w postaci dostosowania komunikacji, potrzeb, temperamentów, sposobu działania”. Dodaje również, że „mit dopasowania oddala nas od sprawczości, decyzyjności”. Ważny staje się tutaj wysiłek, jaki wkładamy w ten obszar naszego związku. To z kolei wiąże się z podejmowaniem ryzyka związanego z komunikowaniem naszych potrzeb, oczekiwań, ale również wiąże się z gotowością do wysłuchania drugiej osoby, z gotowością do przyznania się, że być może jest jakiś problem, że być może trzeba będzie uwzględnić różne cechy naszych charakterów, nasze niedoskonałości, zahamowania.

Związek nie jest nigdy stały, niezmienny, dany raz na zawsze. Michał Czernuszczyk wskazuje na to, że warunkiem dobrego związku jest jego zdolność do zmiany. Dzieje się to chociażby dlatego, że ludzie lepiej się poznają, a ich poziom intymności wzrasta. Zmieniają się ich potrzeby, oczekiwania, zachowania. Rzadko się zdarza, żeby dwoje partnerów zmieniało się w tym samym tempie przez cały czas trwania związku. Relacja intymna wymaga od nas jakiejś pracy. Żeby miłość trwała i mogła się rozwijać, a co za tym idzie, przechodzić przez kolejne etapy relacji, trzeba włożyć wysiłek, a u podstaw tworzenia związku zdaje się leżeć umiejętność komunikacji.

Ponieważ relacja intymna podlega transformacji zarówno dlatego, że partnerzy się zmieniają, jak i ze względu na to, że mogą pojawiać się różne, nieprzewidziane zdarzenia losowe, kryzysy bywają nieodłącznymi elementami każdego związku. Są teorie, że w sposób zupełnie naturalny co kilka lat, nawet w dobrze funkcjonującym związku, pojawiają się momenty kryzysowe. Oczywiście, sam kryzys nie jest ani dobry, ani zły – tak jak trudności – natomiast niewątpliwie nie jest łatwą sprawą. Pojawiają się wtedy bardzo trudne uczucia, które mogą wręcz być obezwładniające. Możemy wtedy powiedzieć lub zrobić rzeczy, które nas lub drugą osobę mogą bardzo zaboleć. Jak dodaje Michał Czernuszczyk, w takich chwilach „łatwo się nam nawzajem poranić, obrazić, dotknąć w najczulsze miejsca. Co więcej, mogą to być nieodwracalne dotknięcia i zranienia”.

Kryzys daje nam jednak szansę na zobaczenie siebie i innej osoby w nowym świetle, na przedefiniowanie naszego związku. Umożliwia zobaczenie tych aspektów relacji, które do tej pory były niewidoczne z powodu zrutynizowania relacji. Przeformułowanie związku niesie ze sobą jednak pewne ryzyko. Pojawiają się wątpliwości i pytania. Co mogę zyskać? Co mogę stracić? Czego właściwie chcę? Czy to, co jest teraz, mi odpowiada? Czy chcę czegoś innego? Są to pytanie, które trudno czasami sobie postawić i jeszcze trudniej na nie odpowiedzieć. Są to wątpliwości, które budzą lęk. Wydaje się jednak, że warto je zadawać samemu sobie, nawet jeśli nie zna się na nie na początku odpowiedzi. Nic bowiem bardziej nie generuje problemów, niż trwanie latami w związku, którego bilans, w naszym odczuciu, jest ujemy. Dzięki kryzysom natomiast związek może zacząć się zmieniać w stronę bardziej satysfakcjonującą dla obojga partnerów. Miłość jest wyzwaniem – wymaga odwagi, żeby zacząć związek, żeby go pogłębiać oraz żeby kontynuować pomimo występujących kryzysów i zwątpienia. Oczywiście, czasami może się pojawić decyzja o rozstaniu, lecz – jeśli jest przemyślana i świadoma – może być najlepszą decyzją, jaką podejmiemy.

Lęk i odwaga

Lęk przed bliskością, który w zamyśle ma chronić człowieka przed negatywnymi doświadczeniami, takimi jak porzucenie, odrzucenie, bycie oszukanym, zdradzonym, w rzeczywistości sam staje się przyczyną niepożądanych doświadczeń: poczucia osamotnienia, rozgoryczenia, frustracji, tłumienia swoich wewnętrznych potrzeb emocjonalnych. Warto pamiętać, że lęk jest czymś naturalnym i dosyć powszechnym. Nie należy go tłumić za wszelką cenę. Odwaga bowiem nie oznacza działania pozbawionego lęku. Oznacza działanie, podejmowanie ryzyka, pomimo odczuwania lęku. Ryzyko to więc nie jest ryzykanctwem. Jacek Walkiewicz, psycholog, mówca i trener, wskazuje, że kluczową kwestią konstytuującą odwagę jest zaufanie do samego siebie, wiara we własne możliwości. Podkreśla jednak, że powiedzenie „dam radę” nie oznacza zawsze, że „dobrze będzie”. Nie oznacza to również, że wszystko musimy robić sami, lecz świadczy o tym, że wierzymy, iż znajdziemy ludzi i rozwiązania niezbędne z sytuacji, w której będziemy potrzebowali pomocy.

Miłość sama się nie dzieje, związek sam się nie rozwija. I tak, jak w innych obszarach życia, żeby być spełnionym, tak i w życiu uczuciowym trzeba podjąć pewien wysiłek – wysiłek, który może być też rozumiany jako uważność, przytomność. Z drugiej strony, oczekiwanie, że nic się w życiu nigdy nie popsuje jest dosyć absurdalne i jak mówi Aimee Mullins – amerykańska  sportsmenka i aktorka, której amputowano obydwie nogi poniżej kolan – warto podchodzić do trudności jako do czegoś naturalnego i  stałego w naszym życiu. Podejmując ryzyko, jesteśmy narażeni na trudności, kryzysy, gorsze momenty, rozczarowania, ale nie unikniemy trudności, unikając ryzyka.

Nie da się zacząć związku bez robienia kroku w nieznane. Nie da się pogłębiać relacji, nie ryzykując. Już sam proces szukania partnera wymaga czasu, nakładu energii i zaangażowania. Kiedy się jest w związku, zaangażowanie jest również potrzebne. Na żadnym etapie nie ma gwarancji, że uda się z drugim człowiekiem stworzyć harmonijny, intymny związek oraz że ten związek będzie trwał wiecznie. Oczywiście można się skupiać tylko na lęku przed zranieniem, odrzuceniem, niespełnieniem, wykazując się asekurancką postawą. Można również udawać, że tych niebezpieczeństw nie ma, demonstrując bardziej ryzykanckie zachowanie. Można także być świadomym możliwości bycia zranionym i jednocześnie wchodzić w nieznane. Jednak wiara w to, że warto podejmować ryzyko, jak mówił Erich Fromm, filozof, socjolog i psycholog, autora „Ucieczki od wolności”, wymaga odwagi, a nawet gotowości zaznania bólu i rozczarowania.

Autor: Igor Rotberg


Dla zainteresowanych:

Brown, B. (2013). Z wielką odwagą, tłum. Owsiak A., Warszawa: Laurum
Czernuszczyk, M. (2009). Wybieram to, przed czym uciekam, Charaktery [online]. Niedostępny w Internecie.
Woititz, J. G. (2000). Lęk przed bliskością, tłum. Zaremba E., Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne


Artykuł dostępny jest również na stronie Polskiego Portalu Psychologii Społecznej