Archiwa tagu: ADHD

PDA – neurobiologiczna potrzeba autonomii

Zamieszczono przez
Fot. Tomas Kirvėla / Unsplash

Osoby dorosłe z profilem PDA (Pathological Demand Avoidance) w spektrum autyzmu często reagują w sposób, który na pierwszy rzut oka przypomina bunt, opór czy niechęć wobec zwykłych próśb. W rzeczywistości działa tu silna potrzeba autonomii, którą układ nerwowy odczytuje jako zagrożenie i gdy pojawia się prośba lub zwykłe oczekiwanie, może uruchomić się fizjologiczny tryb „walki lub ucieczki”. Nie chodzi tu o opór z wyboru, brak chęci ani nieodpowiedzialność, lecz o neurobiologiczny alarm, który mówi: ktoś mi odbiera kontrolę lub autonomię. Choć pojęcie PDA zyskuje zainteresowanie, nie stanowi ono oficjalnej kategorii diagnostycznej w klasyfikacjach takich jak DSM czy ICD. Niemniej rozpoznanie tego profilu może sprzyjać lepszemu zrozumieniu i adekwatnej pomocy. Warto dodać, że chociaż profil PDA często współwystępuje z autyzmem, bywa również rozważany w kontekście innych neuroatypowości, na przykład ADHD.

Wsparcie dorosłych z PDA wymaga podejścia, które traktuje autonomię jako kluczowy zasób, a nie jako przeszkodę. Pomocna okazuje się wrażliwość na język i styl komunikacji. Zamiast żądań czy poleceń warto oferować wybór i elastyczność, tworzyć przestrzeń, w której autonomia pozostaje nienaruszona. Warto zwrócić uwagę na takie słowa jak „musisz”, „teraz”, „trzeba”, „należy”, i zaproponować pytanie w rodzaju: „Możesz to zrobić w wolnej chwili?” To więcej niż uprzejmość, to strategia regulacji nerwowej. W ten sposób nie musimy „pokonywać oporu”, ponieważ współtworzymy przestrzeń, w której autonomii nie trzeba bronić, ponieważ jest respektowana. Osoby z PDA często bez trudu wykonują wszystkie obowiązki, jeśli mogą samodzielnie wybrać moment lub sposób.

Kluczowe jest uznanie, że reakcje nie są wynikiem zamierzonych działań przeciwko woli drugiej strony, ale efektem przeciążenia układu nerwowego. Zatem wsparcie osoby z PDA polega nie tyle na „naprawianiu” jej zachowań, ile na kreowaniu środowiska, które szanuje jej potrzebę autonomii, redukuje poczucie zagrożenia i umożliwia regulację emocjonalną.

Neuroróżnorodność i odporność psychiczna

Zamieszczono przez

Odporność psychiczna jest kluczowa w naszym życiu – ale czy wygląda tak samo u osób neurotypowych i nieneurotypowych?

Zostałem zaproszony przez Katarzynę Stachelczyk, żeby w jej podcaście Nie tylko o psychoterapii porozmawiać o tym, jak neuroróżnorodność wpływa na radzenie sobie z wyzwaniami. Podczas rozmowy poruszaliśmy takie tematy jak m.in.:

  • jakie stereotypy osłabiają odporność psychiczną osób nieneurotypowych?
  • które ich cechy stają się zasobami?
  • jak otoczenie – rodzina, szkoła, praca – może wspierać zamiast podkopywać odporność?

Zapraszam serdecznie do słuchania i refleksji – bo różnorodność neurologiczna to temat, który dotyczy nas wszystkich.

Nagrania można odsłuchać na Spotify, YouTube oraz Speaker.

Jak dojść do siebie po krzywdach przeszłości?

Zamieszczono przez

Miałem przyjemność gościć w Podcaście Charyzmatycznym u psychologa Dawida Straszaka. Rozmawialiśmy o wpływie traumy relacyjnej na życie i w trakcie rozmowy zastanawialiśmy się, czym jest trauma złożona, dlaczego krzywdzone dziecko obwinia o krzywdę siebie oraz co nam robią dysfunkcyjne relacje w dzieciństwie. Badaliśmy również różnice między trudnym a traumatycznym doświadczeniem. Przyglądaliśmy się, co może wspierać dziecko w radzeniu sobie z trudnymi wydarzeniami i co może być zasobem rodzica czy opiekuna. Poruszyliśmy także kwestię ogromu przemocy na przestrzeni dziejów. A na koniec omówiliśmy mechanizm powtarzania traumy, który skutecznie utrudnia radzenie sobie z dysfunkcyjnymi wzorcami wyniesionymi z dzieciństwa. 

Tak, to była intensywna i długa rozmowa – dlatego być może warto obejrzeć ją i odsłuchać po trochu, na raty, odcinkami. Wszak ma nieść walor edukacyjny, a nie traumatyzujący. Niemniej zachęcam Was bardzo gorąco do obejrzenia i odsłuchania naszej rozmowy, ponieważ zdecydowaliśmy się na danie sobie więcej czasu, żeby móc naprawdę pogłębić temat traumy relacyjnej. 

Nagrania jest dostępne na YouTube, Apple Podcasts oraz SoundCloud.

Pop psychologia to nie psychologia – cz. 4

Zamieszczono przez

I to kolejna, już czwarta odsłona cyklu „pop‑psychologia to nie psychologia”, w którym rozprawiam się z powszechnymi nieporozumieniami dotyczącymi terminów psychologicznych oraz interpretacji niektórych zjawisk. Podobnie jak we wcześniejszych wpisach, nie przytaczam twierdzeń pop‑psychologicznych – po prostu wskazuję i objaśniam, co jest w nich nie tak.

  • Człowiek nie jest kowalem swojego losu. Nie wszystko w naszym życiu zależy od naszych decyzji – wpływ mają również czynniki społeczne, biologiczne i ekonomiczne, często leżące poza naszą kontrolą.
  • Burza mózgów nie zawsze przynosi najlepsze pomysły. Zespoły tworzą ich zwykle mniej niż osoby pracujące indywidualnie. Dlatego częściej lepiej wymyśla się pomysły pracując samemu.
  • Rodzicielstwo bliskości to nie jest skupianie się na potrzebach dziecka. To podejście zakłada uwzględnianie wszystkich relacji w systemie rodzinnym. Dodatkowo rodzice nie muszą być perfekcyjni ani dysponować nieograniczonymi zapasami cierpliwości – dobrze, jeśli czasem popełniają błędy.
  • Nie każdy, kto ma trudności z organizacją czasu czy prokrastynację, ma ADHD. Gonitwa myśli, skłonność do odkładania spraw to coś, co wiele osób doświadcza – ale nie musi być to symptom zaburzenia. Diagnozę stawia specjalista.

Link do pierwszej części cyklu TUTAJ. Link do drugiej części TUTAJ. Link do trzeciej części TUTAJ.

Fot. hjrivas / Pixabay

ADHD? Autyzm? Kiedyś tego nie było…

Zamieszczono przez

ADHD? Spektrum autyzmu? Kiedyś tego nie było… Czyżby?

Cechy i objawy związane z ADHD oraz spektrum autyzmu (ASD) istniały na długo przed ich sformalizowaniem w ramach współczesnej diagnostyki psychiatrycznej. Poniżej przedstawiam kilka argumentów przemawiających za tym poglądem:

  1. Stabilność genetyczna i neurobiologiczna – ADHD i ASD mają silne podłoże genetyczne. Badania wykazują wysoką dziedziczność tych zaburzeń. Ponieważ genotyp człowieka nie uległ drastycznym zmianom na przestrzeni kilku pokoleń, predyspozycje neurorozwojowe były obecne również w przeszłości.
  1. Historyczne opisy zachowań – zachowania charakterystyczne dla tych zaburzeń pojawiają się w dokumentach, literaturze oraz relacjach medycznych z wcześniejszych epok.

Badacze wskazują, że cechy przypominające ADHD można odnaleźć w postaciach literackich, takich jak: tytułowy bohater „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza, Bolesław Śmiały z „Króla Duchu” Juliusza Słowackiego, Józio z „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza oraz bohatera „Daremnej pracy” Ignacego Krasickiego.

Z kolei cechy przypominające spektrum autyzmu dostrzegalne są u postaci literackich, m.in. u bohaterów „Sklepów cynamonowych” Bruno Schulza, Bartleby’ego z książki „Bartleby, the Scrivener” (wydanej w 1853 roku autorstwa Hermana Melville’a) oraz Myszkina z powieści „Idiota” Fiodora Dostojewskiego.

  1. Retrospektywne badania epidemiologiczne – badania te polegają na reinterpretacji opisów zachowań z historycznych źródeł, takich jak raporty szkolne czy dzienniki medyczne, co pozwala na identyfikację objawów zgodnych z obecnymi kryteriami diagnostycznymi.
  1. Ewolucyjna perspektywa – z ewolucyjnego punktu widzenia pewne cechy, klasyfikowane współcześnie jako objawy ADHD oraz ASD, mogą być interpretowane jako adaptacyjne w określonych warunkach środowiskowych.
  1. Zmiany w systemie diagnostycznym – ewolucja systemów diagnostycznych nie zmienia faktu, że pewne wzorce zachowań są stałą częścią ludzkiego rozwoju, a zmiana kryteriów diagnostycznych oraz rosnąca świadomość społeczna doprowadziły do lepszej identyfikacji i wsparcia dla osób z tymi zaburzeniami, a nie do ich powstania.

Fot. IR / Canva

Współwystępowanie neuroatypowości

Zamieszczono przez

Neuroatypowości u dorosłych to złożony obszar badań. Coraz więcej dowodów wskazuje, że u dorosłych nie występują wyłącznie pojedyncze zaburzenia, takie jak ADHD, spektrum autyzmu, dysleksja czy dysgrafia, lecz często współwystępują one w skomplikowanych konfiguracjach. Ta komorbidność wynika z wspólnego podłoża neurobiologicznego i genetycznego, które kształtuje indywidualny profil funkcjonowania mózgu już we wczesnych etapach życia. Jednocześnie, procesy kompensacyjne i adaptacyjne, rozwijające się w dorosłości, mogą maskować klasyczne objawy, co sprawia, że tradycyjne kryteria diagnostyczne nie zawsze oddają pełen obraz neuroróżnorodności.

Trudności diagnostyczne związane ze współwystępowaniem różnych neuroatypowości stawiają przed psychoterapeutami i specjalistami szereg wyzwań. Przede wszystkim, nakładające się objawy mogą utrudniać precyzyjną diagnozę – granice między zaburzeniami są często rozmyte, co wymaga zastosowania interdyscyplinarnego podejścia. Dla psychoterapeutów ważne staje się opracowanie strategii, które pozwolą na skuteczne interwencje w przypadkach, gdzie trudności w koncentracji, deficyty w pamięci roboczej czy problemy w przetwarzaniu językowym łączą się, wpływając negatywnie na funkcjonowanie danej osoby w życiu prywatnym i zawodowym.

Jak najbardziej istnieje potrzeba dalszych badań, które pozwolą lepiej zrozumieć mechanizmy współwystępowania neuroatypowości. Proponowane kierunki badań obejmują przede wszystkim badania longitudinalne, które śledzą rozwój objawów na przestrzeni życia, a także interdyscyplinarne projekty, integrujące dane z genetyki, neuroobrazowania i badań psychologicznych. W praktyce klinicznej pojawiają się już spersonalizowane programy terapii oraz narzędzia diagnostyczne, które pozwalają na indywidualne podejście do każdego pacjenta. Takie metody mają na celu nie tylko łagodzenie objawów, ale również wykorzystanie unikalnych atutów dorosłych z neuroróżnorodnością, umożliwiając im pełniejsze funkcjonowanie w społeczeństwie i czerpanie zadowolenia ze swojego życia.

Fot. Gerd Altmann / Pixabay

Teraz to wszyscy mają ADHD. Czyżby…?

Zamieszczono przez

Tak, w porównaniu z poprzednimi dekadami w ostatnich latach obserwujemy zwiększenie liczby diagnoz ADHD (oraz innych neuroatypowości). Wynika to z lepszego rozumienia tego zaburzenia oraz wzrostu umiejętności diagnozowania. Jednocześnie nadal w Polsce diagnozuje się niewystarczającą liczbę osób. Według metaanalizy (Salari i in., 2023) występowanie tego zaburzenia wśród dorosłych ocenia się na 4,4%. Niemniej jednak, dane (Gondek i in., 2024) wskazują, że w publicznym systemie opieki zdrowotnej diagnozę ADHD postawiono jedynie u 3579 dorosłych pacjentów. Stanowi to niespełna 0,4% osób potencjalnie spełniających kryteria rozpoznania. Taka rozbieżność sugeruje, że ADHD wśród dorosłych jest w Polsce znacząco niedodiagnozowane.

Z czego wynika niedostateczna diagnoza?

  1. U dorosłych objawy mogą być mniej oczywiste (np. wewnętrzny niepokój czy trudności w organizacji czasu).
  2. Współwystępowanie innych zaburzeń, np. depresji czy uzależnienia, które mogą maskować objawy ADHD lub być traktowane jako główna diagnoza.
  3. Niedostateczna świadomość społeczna i wśród specjalistów: niektórzy nadal zaprzeczają istnieniu tego zaburzenia.
  4. Stereotypy i błędne przekonania, często rozpowszechniane w mediach społecznościowych.
  5. Diagnozowanie ADHD za pomocą jednego czy dwóch testów.
  6. Wysyp samozwańczych diagnoz (zwłaszcza po zrobieniu testu w internecie).

Zatem nie, nie wszyscy teraz mają ADHD. Wręcz przeciwnie: nadal mamy niewystarczającą rozpoznawalność tego zaburzenia w Polsce. Wprawdzie zwiększa się świadomość neuroróżnorodności, jednak warto pamiętać, że diagnoza jest procesem wieloetapowym, który będzie również identyfikował inne, współwystępujące stany lub je różnicował – wymaga zatem całościowego, specjalistycznego podejścia.

Bibliografia

Gondek, T. M., Stramecki, F., Cieśla, M., Ziegart-Sadowska, K., Foryciarz, K., Główczyński, P., Krupa, A. J., Krysta, K., Malec, A. K., Rewekant, A., Szczegielniak, A., Szczubiał-Kamińska, A., Taracha, A., Tokarek, A., Wojtkiewicz, A., Todzia-Kornaś, A. (2024). Diagnostyka i postępowanie terapeutyczne u dorosłych z ADHD. Psychiatria Spersonalizowana, 3(3-4), 43-73.

Salari, N., Ghasemi, H., Abdoli, N., Rahmani, A., Shiri, M.H., Hashemian, A.H., et al. (2023) The Global Prevalence of ADHD in Children and Adolescents: A Systematic Review and Meta-Analysis. Italian Journal of Pediatrics, 49: 48.

Fot. Hailey Reed / Unsplash

Neuroróżnorodność w pracy

Zamieszczono przez

W pracy z osobami neuroatypowymi możemy skupiać się na tym, co utrudnia im życie lub kierować uwagę na ich niezwykle ciekawe cechy i zdolności, unikalne wzorce myślenia i przetwarzania, które stwarzają wiele możliwości. Osoby neuroatypowe bowiem, mimo swoich trudności, zwykle wyróżniają się jakimiś zdolnościami.

Dlatego też współcześnie coraz więcej międzynarodowych korporacji i firm zmienia perspektywę i zaczyna doceniać wyjątkowe przetwarzanie bodźców przez osoby neuroatypowe, postrzegając te szczególne umiejętności jako zasoby. Dzięki umiejętnościom nieszablonowego myślenia i tworzenia nowatorskich sposobów rozwiązywania problemów, zatrudnianie pracowników o tak unikalnych  predyspozycjach daje szanse zapewnienia większej konkurencyjności firmy na rynku pracy.

Podczas kursu o neuroróżnorodności:

  • dowiesz się, czym jest koncepcja neuroróżnorodności i czym jest neuroatypowość;
  • poznasz najbardziej powszechne rodzaje neuroatypowości;
  • dowiesz się, jak wykorzystać model mocnych stron w budowaniu środowiska pracy uwzględniającego indywidualne cechy osób neuroatypowych;
  • zrozumiesz, w jak sposób ich szczególne cechy mogą być zaletą w firmie;
  • nauczysz się, co jest potrzebne, aby potencjał osób neuroatypowych mógł być w pełni wykorzystywany w pracy.

Do kogo jest skierowany kurs:

  • do liderów, osób zarządzających, które chcą się dowiedzieć, jak zaprojektować środowisko pracy uwzględniające potrzeby osób neuroatypowych;
  • do członków zespołów, którzy chcą zrozumieć takie osoby, by polepszyć efektywność i atmosferę w zespole;
  • do każdego, kto jest zainteresowany koncepcją neuroróżnorodności w pracy.

Więcej informacji o kursie znajdziesz TUTAJ.

SEDUO_CP_Rotberg_01

Trauma złożona – mity i współczesna nauka

Zamieszczono przez

Chociaż wśród specjalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym wzrosła akceptacja koncepcji złożonego PTSD, to nadal istnieją pewne wątpliwości (zarówno co do samej diagnozy różnicowej, jak i samego rozumienia tego zjawiska). Czym zatem jest trauma złożona i dlaczego tak łatwo pomylić ją z zaburzeniem osobowości typu borderline czy ADHD? Dlaczego nie da się pracować z traumą bez pracy z ciałem? Jaki obraz siebie i problemy w relacjach mają osoby z diagnozą cPTSD? I co pomaga pacjentom przestać traktować ciało jak wroga i przerwać ciągle odtwarzający się zapis traumatyczny?

Na te i inne pytania odpowiadałem w Sznurowadłach myśli.

Nagrania można odsłuchać na stronie podcastu, Spotify, YouTube, Apple Podcasts oraz Google Podcasts.

Sznurowadła myśli