Jest jeden niezawodny sposób, żeby uniknąć porażek w życiu – zaprzestać jakichkolwiek działań.  Raczej niewykonalne i raczej nie o to nam chodzi. Czy w związku z tym, że doświadczamy porażek wielokrotnie w naszym życiu, możemy zrobić coś, żeby umieć sobie z nimi lepiej radzić? Samo słowo „porażka” leży bardzo blisko słów: klęska, dramat, nieszczęście, tragedia, jak również bardzo mocno jest w stanie napiętnować, podkopać, podciąć skrzydła, uwięzić. Przydarza się nam jednak tak często, że byłoby nierozsądne udawać, że problem nie istnieje, że nas nie dotyczy. Oczywiście jedni z nas radzą sobie z porażkami lepiej, inni gorzej, dłużej cierpiąc i dłużej przeżywając. Częściowo kształtuje nas wychowanie, wiedza i doświadczenie, jakie wynieśliśmy z domu rodzinnego. Ale nieumiejętność radzenia sobie z porażkami nie definiuje nas ostatecznie. Zawsze jest możliwość wprowadzenia takiej zmiany do swojego życia, która sprawi, że kiedy następnym razem potkniemy się, szybciej i sprawniej się podniesiemy. Ba, być może nawet docenimy to, co się wydarzyło, czerpiąc z tego realne korzyści dla nas samych.

Bolesne uczucie

Jak mówiła na jednej z konferencji popularnonaukowych zorganizowanych na licencji TED Cass Phillipps, założycielka jednodniowych konferencji FailCon, „porażka boli, porażka rani naszą dumę”, w związku z tym częściej łatwiej jest nam poddać się, niż iść dalej. W momencie doświadczania porażki nasza pamięć podsuwa nam obrazy związane na ogół z innymi niepowodzeniami, których doświadczyliśmy już uprzednio w naszym życiu. Trudno jest nam wtedy dotrzeć do tych wspomnień, które jasno pokazują sytuacje, w których odnieśliśmy sukces. Nawet jeśli ktoś nam takie sytuacje przypomina, dyskredytujemy je dosyć szybko. Jak pisze Paweł Fortuna, autor książki „Pozytywna psychologia porażki”: „Niepowodzenie uderza w naszą samoocenę. Ale i w przekonanie o własnej skuteczności”. Dlatego też może wydawać się nam, że już nic w życiu nie osiągniemy, że niepowodzenie przekreśla jakąkolwiek szansę na dalszy rozwój, na pozytywną zmianę w naszym życiu.

Porażki obarczają nas jeszcze jedną rzeczą, która wydaje się nawet groźniejsza od samej porażki, ponieważ jest w stanie nas unieruchomić, powstrzymać przed dotarciem do celu bardzo skutecznie. Jest to lęk przed popełnieniem kolejnej porażki. Lęk, który jest w stanie nas sparaliżować, uniemożliwić nam działanie, sprawić, że rezygnujemy z ważnych dla nas planów, który może nas zatrzymać w dążeniu do realizacji marzeń na tak długo, że pomimo dużej frustracji, nie decydujemy się na podjęcie kolejnej próby. Lęk ten przybiera różne formy, od prokrastynacji, przez perfekcjonizm, do wycofania się z życia czy nawet fobii społecznej. W porę niezauważony i nieprzepracowany, może rozrosnąć się do niebywałych rozmiarów.

Społeczny przekaz

Porażka wciąż pozostaje tematem trudnym do dyskusji w przestrzeni publicznej. Przekaz społeczny dotyczący samych porażek, jak i osób, które ich doświadczają, jest na ogół negatywny. „On jest nieudacznikiem”, „to jest jej największa życiowa porażka”, „nic mu się w życiu nie udało”, „ona nic w życiu nie osiągnęła” – ileż to razy słyszymy tego typu wypowiedzi. Ludzie, którzy odnoszą sukcesy, są często osobami, które podziwiamy, czasami – którym zazdrościmy. Tych, którzy doświadczają niepowodzeń w życiu, staramy się jednak unikać, a jeśli pojawiają się w naszych wypowiedziach, to nie w kontekście troski, lecz raczej wyśmiania czy wręcz pogardy. A przecież porażki są nieuniknione i dotyczą nas wszystkich.

Oczywiście, docierają do nas również opowieści gloryfikujące porażki, historie z poradników psychologicznych, opisujące osoby, które pomimo trudności życiowych, przekuły niepowodzenia w sukces. Większość z nas zapewne zna historię Thomasa Edisona, który wynalazł żarówkę (czyli osiągnął sukces) po kilku tysiącach wcześniejszych błędnych prób. Traktował on bowiem te niepowodzenia jako lekcje, z których wyciągał wnioski, uparcie idąc do przodu. Jak wiele jednak potrafimy dla siebie wyciągnąć z takich przykładów jak historia Edisona i jego sukcesu? Czy w jakikolwiek sposób przekładają się na nasze życie codzienne?

Zmiana myślenia

Praca ze zmianą podejścia do własnych niepowodzeń nie jest łatwa, opiera się bowiem na umiejętnym wykorzystywaniu kolejnych doświadczeń związanych z porażkami, które nam się przydarzają. Jest jednak na pewno możliwa i jak najbardziej przydatna.

Zmiana myślenia dotyczącego porażek zaczyna się od uświadomienia sobie, że na pewno jeszcze doświadczymy w naszym życiu przynajmniej kilku niepowodzeń, a co za tym idzie, i co jest kluczową kwestią, warto byśmy dali sobie prawo do popełniania błędów. Przykładem może być nauka obcego języka. Idziemy na kurs językowy, uczymy się wybranego przez nas języka, poznajemy jego gramatykę, struktury, słownictwo. Ale jeśli nie przełamiemy w sobie oporu przed posługiwaniem się tym językiem, pomimo bardzo dużego prawdopodobieństwa, że będziemy robić na początku wiele błędów, to nie za wiele z tej nauki wyniesiemy. Carol Dweck, profesor psychologii z Uniwersytetu Stanforda od 20 lat prowadzi badania nad motywacją osiągnięć. Jeden z wniosków z jej badań wskazuje, że „sukces to nie kwestia wrodzonego talentu, błyskotliwej inteligencji ani szczęścia. Sukces odnoszą ludzie przekonani o tym, że wciąż mogą się wiele nauczyć”. Porażka więc nie oznacza końca naszej drogi, naszych starań. Jest wręcz przeciwnie: to istotna część drogi do sukcesu, bez której osiągnięcie celu jest niemożliwe.

Przekonanie zatem, że doświadczenie niepowodzenia świadczy o tym, że nie damy rady i nic już w życiu nie osiągniemy, jest całkowicie błędne i sprowadza się do dychotomicznego postrzegania naszej drogi rozwoju: albo osiągamy sukces, albo też doświadczamy sromotnej porażki. Tymczasem niepowodzenie, będąc elementem drogi rozwoju, nie wyklucza osiągnięcia sukcesu. Takie rozumowanie daje nam szansę na to, że nie ulegniemy lękowi przed podjęciem kolejnej próby. Zmiana wewnętrznego dialogu, który prowadzimy w naszych umysłach, jest bardzo istotna. Kiedy nieustająco powtarzamy sobie jak mantrę „nic mi się w życiu nie udaje”, „nic w życiu nie potrafię osiągnąć”, pozbawiamy się możliwości jakiegokolwiek rozwoju. Natomiast myślenie w kategoriach: „porażka – niezbędny element na drodze do osiągnięcia celu”, daje nam możliwość nieprzywiązywania się osobistego do niepowodzeń, dzięki czemu sami sobie nie podcinamy skrzydeł.

Jak mówi Andrzej Bubrowiecki, coach rozwoju osobistego i trener w biznesie, niepowodzenia to jest nic innego, jak nowa dziedzina naszej wiedzy, a ilość popełnianych błędów wyznacza naszą skuteczność, ponieważ oznacza to, że podejmujemy dużo działań i że się uczymy. To prowadzi nas do przewrotnej konkluzji: doświadczanie niepowodzeń jest bardzo dobrym znakiem. Właściwie można śmiało powiedzieć, że możemy cieszyć się, jeśli w naszym życiu pojawiają się porażki. Znaczy to bowiem, ni mniej ni więcej, że idziemy do przodu, że się rozwijamy, że podejmujemy kolejne próby, wychodząc poza naszą strefę komfortu. Brak porażek świadczy więc tylko o tym, że właśnie stanęliśmy w miejscu lub wręcz, że się cofamy.

Kiedy zatem następnym razem – a prawdopodobnie zdarzy się to już niebawem – doświadczymy jakiejś porażki, przyjmijmy ją nie jako zło konieczne. Ten sposób myślenia nadal będzie nas więził w kręgu negatywnego podejścia do porażki. Przyjmijmy ją jako znak, że idziemy do przodu. Możemy nawet pozwolić sobie na radość, bo nasze niepowodzenie świadczy o tym, że się nadal nie poddaliśmy i że cały czas próbujemy. A to z kolei jest oznacza, że jesteśmy na dobrej drodze do odniesienia sukcesu, bowiem jak powiedział kiedyś prezes IBM, Thomas Watson: „Najszybszą drogą do sukcesu jest podwojenie ilości błędów, które popełniamy”.

Autor: Igor Rotberg

Dla zainteresowanych:

Bubrowiecki, A. (2009). O kreatywnym myśleniu cz.2, rozmowę przepr. Kosiorek T., radio Euro (Bis) [online]. Dostępny w Internecie tutaj
Dweck, C. (2013). Nowa psychologia sukcesu, tłum. Czajkowska A., Warszawa: Muza
Fortuna, P. (2013). Gdy życie daje ci cytrynę, rozmowę przepr. Kaczanowska, J., Styl.pl [online]. Dostępny w Internecie tutaj
Fortuna, P. (2012). Pozytywna psychologia porażki, Gdańsk: GWP
Phillipps, C. (2012). Failure to Find Passion, TEDxGoldenGatePark [online]. Dostępny w Internecie tutaj

Artykuł dostępny jest również na stronie Polskiego Portalu Psychologii Społecznej